moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

16–31 października 1918 roku – Polacy tworzą regularną armię

Jesienią 1918 roku cesarz Karol I podejmuje próbę ratowania rozpadającej się monarchii austro-węgierskiej, proponując przeobrażenie jej w państwo federacyjne. Na ziemiach polskich rozpoczyna się formowanie armii. Gen. Tadeusz Rozwadowski zostaje szefem Sztabu Generalnego Wojsk Polskich. Polacy przejmują władzę w pierwszych wolnych miastach: Tarnowie i Krakowie.

16 października

Cesarz Karol I wydaje manifest „Do Moich wiernych Austriackich ludów”. Zapowiada w nim przekształcenie monarchii w państwo związkowe złożone z autonomicznych federacji państw narodowych. Dokument nie zahamował jednak rozpadu Austro-Węgier, kolejne narody i kraje ogłaszały niepodległość m.in. Czechosłowacja, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz Ukraińcy.

19 października

Mieszkający na terenie Śląska Cieszyńskiego Polacy dążą do włączenia tego terytorium w granice tworzącego się państwa polskiego. W Cieszynie m.in. z inicjatywy inż. Józefa Kiedronia, górnika i działacza ruchu narodowego, powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego. Była to reprezentacja ludności polskiej Księstwa Cieszyńskiego i pierwszy tymczasowy rząd na ziemiach polskich podczas odradzania się Rzeczypospolitej. Jego zadaniem było przejęcie władzy na terenie Śląska Cieszyńskiego po rozpadzie Austro-Węgier, co nastąpiło w nocy z 31 października na 1 listopada. W kolejnych miesiącach przynależność tych terenów stała się powodem sporów pomiędzy Polską a Czechosłowacją.

Zdjęcie z posiedzenia RNKC w pełnym składzie w 1919 r. Fot. Wikipedia.

25 października

W Warszawie rozpoczęło się formowanie regularnej armii. Rada Regencyjna, organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego, ustanowiła urząd Szefa Sztabu Wojsk Polskich, później przemianowany na Sztab Generalny Wojska Polskiego. Sztab był głównym organizatorem polskiej armii i w początkowym okresie też głównym organem planowania operacyjnego i dowodzenia tworzącymi się wówczas siłami zbrojnymi. Trzy dni później Rada na pierwszego szefa Sztabu powołała gen. Tadeusza Rozwadowskiego, byłego oficera armii austriackiej. Miał on zorganizować SGWP oraz Ministerstwo Spraw Wojskowych.

28 października

W wyzwalanym spod władzy austrowęgierskiej Krakowie polscy posłowie do parlamentu austriackiego utworzyli Polską Komisję Likwidacyjną Galicji i Śląska Cieszyńskiego, która podjęła uchwałę głoszącą: „ziemie polskie w obrębie monarchii austro-węgierskiej nie należą już do państwa austriackiego”. Zadaniem Komisji miało być przejęcie władzy w Galicji z rąk administracji austriackiej, ustanowienie państwowości polskiej na tym terenie oraz utrzymanie tam bezpieczeństwa i spokoju do czasu utworzenia niepodległego państwa polskiego.

PKL była organem koalicyjnym złożonym z przedstawicieli większości partii politycznych. Na jej czele stanął Wincenty Witos, lider ugrupowania PSL ,,Piast”. W skład Komisji weszli też m.in. Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski, Tadeusz Tertil, burmistrz Tarnowa, oraz Józef Londzin, członek prezydium Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Polskim komendantem wojskowym w Krakowie został płk Bolesław Roja, żołnierz Legionów Polskich i działacz niepodległościowy.

31 października

Tego dnia dwa pierwsze miasta polskie odzyskały niepodległość. Do dziś trwa spór historyków, które z nich było wyzwolone pierwsze: Tarnów czy Kraków. Już 30 października wieczorem Rada Miejska Tarnowa na wniosek burmistrza Tadeusza Tertila zdecydowała o podporządkowaniu miasta rządowi, który miała utworzyć w Warszawie Rada Regencyjna. W tym samym czasie Jan Styliński i Władysław Dziadosz, byli oficerowie Legionów Polskich, którzy na rozkaz płk. Roji organizowali w Tarnowie tajną Polską Organizację Wojskową, zmobilizowali młodych ludzi z POW-u oraz harcerzy, porozumieli się też z polskimi oficerami z 20 Pułku Piechoty. Wieczorem 30 października postanowiono, że przewrót rozpocznie się najbliższej nocy. Polscy żołnierze z 20 pp, peowiacy oraz harcerze rozbroili austriackich żołnierzy, opanowali dworzec kolejowy, bank, pocztę, urzędy, sąd, koszary. Komendantem garnizonu został najstarszy stopniem Polak w Tarnowie – płk Kajetan Amirowicz. Jego pierwszy rozkaz brzmiał: „Służymy odtąd swemu narodowi i rządowi. Stańmy się jego obroną, podporą i wyrazem siły. Krew nasza odtąd do Polski należy i tylko za nią gotowiśmy ją przelać”. Do 8.00 rano 31 października Tarnów był wolny.

Pierwsza warta polska na odwachu krakowskim po przejęciu kontroli nad miastem przez Polską Komisję Likwidacyjną, 31 października 1918 r. Fot. NAC

Tej samej nocy rozpoczęło się rozbrajanie garnizonu austriackiego w Krakowie. Inicjatorem przewrotu był por. Antoni Stawarz, dowódca plutonu ciężkich karabinów maszynowych w 57 Pułku Piechoty, który w swojej jednostce zawiązał zakonspirowaną organizację wojskową. Na wieść o utworzeniu PKL w Krakowie postanowił działać. Brawurowa akcja rozpoczęła się 30 października. Polacy opanowali dworzec w Płaszowie i zajęli austriacki posterunek na Prokocimiu.

Świtem 31 października por. Stawarz zjawił się w austriackich koszarach przy ul. Kalwaryjskiej. Nakazał stawić się żołnierzom na placu apelowym. „Zarządzam alarm batalionu bez broni celem wydania odpowiednich rozkazów, jako oficer inspekcyjny. Po chwili ludzie wyrwani wprost z łóżek, niezupełnie jeszcze ubrani, trzęsąc się od przejmującego chłodu, zbierają się na wyznaczonych punktach placu alarmowego” – zapisał Stawarz we wspomnieniach. Na jego sygnał ukryci wokół placu Polacy otoczyli kordonem Niemców, którzy poddali się bez walki. Niemal w tym samym czasie ppor. Franciszek Pustelnik, dowódca kompanii 56 Pułku Piechoty opanował swoje koszary przy ul. Wielickiej. Obie grupy polskich żołnierzy ruszyły w kierunku Rynku Głównego, rozbrajając po drodze posterunki austriackie.

„Entuzjazm był nie do opisania. Nieznani ludzie padali sobie w objęcia, płakano ze wzruszenia, że po 70 latach przyszła wreszcie upragniona chwila oswobodzenia Krakowa” – pisał Stawarz. Zajęto odwach na Rynku Głównym i stanęła tam warta złożona z polskich żołnierzy. Po południu Austriacy przekazali władzę w mieście i twierdzy w ręce płk. Roji i Polskiej Komisji Likwidacyjnej.

31 października

O swoim państwie marzyli też Ukraińcy i chcieli, aby jego stolica mieściła się we Lwowie, zamieszkanym głównie przez Polaków. Zwołani do miasta przedstawiciele społeczeństwa ukraińskiego z różnych regionów monarchii austro-węgierskiej powołali 19 października Ukraińską Radę Narodową. Przyjęła ona rezolucję o utworzeniu państwa ukraińskiego, w którego skład miała wejść wschodnia Galicja wraz z Łemkowszczyzną. Jednocześnie 20 października Rada Miejska Lwowa postanowiła o przyłączeniu miasta do Polski, a Rada Regencyjna 27 października mianowała gen. Stanisława Puchalskiego dowódcą wojskowym w Galicji. Mimo to reprezentanci URN domagali się przekazania im władzy. 31 października zapada decyzja o rozpoczęciu ukraińskiego przewrotu.

Jak potoczy się zbrojny konflikt polsko-ukraiński o Lwów i czy Polakom uda się odzyskać miasto, dowiemy się z kolejnych odcinków serii.

Bibliografia:

Michał Klimecki, Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Galicję Wschodnią 1918–1919, Warszawa 2000
Lech Wyszczelski, Wojna o Kresy Wschodnie 1918–1921, Warszawa 2011
Andrzej Chwalba, Wojna Polaków 1914–1918, Warszawa 2018
Jan Nowak, Wyzwolenie Krakowa 31 października 1918 r., Kraków 2017
Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1914–2015, Warszawa 2017
Andrzej Garlicki, Historia 1815–2004. Polska i świat, Warszawa 2005
Tadeusz A. Kisielewski, Wielka Wojna i niepodległość Polski, Poznań 2014
Wacław Lipiński, Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918, Warszawa 1990
Janusz Pajewski, Pierwsza wojna światowa 1914–1918, Warszawa 2005
Fragmenty pamiętnika Antoniego Stawarza: stawarz.podgorze.pl/pamietnik.html
Strona Sztabu Generalnego WP – sgwp.wp.mil.pl
Strona www.it.tarnow.pl

Mecenasem cyklu „Drogi do niepodległości" jest koncern PKN ORLEN.

Anna Dąbrowska

autor zdjęć: Wikipedia, NAC

dodaj komentarz

komentarze


Cele polskiej armii i wnioski z wojny na Ukrainie
 
Ustawa o zwiększeniu produkcji amunicji przyjęta
W obronie Tobruku, Grobowca Szejka i na pustynnych patrolach
Co słychać pod wodą?
Zyskać przewagę w powietrzu
Jak Polacy szkolą Ukraińców
Ostre słowa, mocne ciosy
Wojsko otrzymało sprzęt do budowy Tarczy Wschód
Operacja „Feniks”. Żołnierze wzmocnili most w Młynowcu zniszczony w trakcie powodzi
Mniej obcy w obcym kraju
Użyteczno-bojowy sprawdzian lubelskich i szwedzkich terytorialsów
Donald Tusk po szczycie NB8: Bezpieczeństwo, odporność i Ukraina pozostaną naszymi priorytetami
Trudne otwarcie, czyli marynarka bez morza
Żaden z Polaków służących w Libanie nie został ranny
Olimp w Paryżu
Szwedzki granatnik w rękach Polaków
Setki cystern dla armii
Trzy medale żołnierzy w pucharach świata
Homar, czyli przełom
Selekcja do JWK: pokonać kryzys
Czworonożny żandarm w Paryżu
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Wybiła godzina zemsty
Karta dla rodzin wojskowych
Medycyna „pancerna”
Druga Gala Sportu Dowództwa Generalnego
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Determinacja i wola walki to podstawa
Zmiana warty w PKW Liban
Więcej pieniędzy za służbę podczas kryzysu
Rosomaki w rumuńskich Karpatach
„Nie strzela się w plecy!”. Krwawa bałkańska epopeja polskiego czetnika
Czarna Dywizja z tytułem mistrzów
„Jaguar” grasuje w Drawsku
Operacja „Feniks” – pomoc i odbudowa
„Feniks” wciąż jest potrzebny
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Wielkie inwestycje w krakowskim szpitalu wojskowym
Fundusze na obronność będą dalej rosły
Rekordowa obsada maratonu z plecakami
Aplikuj na kurs oficerski
Nowe Raki w szczecińskiej brygadzie
Transformacja wymogiem XXI wieku
Terytorialsi zobaczą więcej
Polsko-ukraińskie porozumienie ws. ekshumacji ofiar rzezi wołyńskiej
„Szczury Tobruku” atakują
„Siły specjalne” dały mi siłę!
Polacy pobiegli w „Baltic Warrior”
Polskie „JAG” już działa
Podziękowania dla żołnierzy reprezentujących w sporcie lubuską dywizję
Bój o cyberbezpieczeństwo
Nasza broń ojczysta na wyjątkowej ekspozycji
Sejm pracuje nad ustawą o produkcji amunicji
Ogień Czarnej Pantery
Jesień przeciwlotników
Olympus in Paris
Pożegnanie z Żaganiem

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO